Makette Eskitme

4.Weathering:
Genel olarak, yapılan maketin gerçek araç gibi, çevresel etkilere maruz kalmış havası vermek için yapılan her türlü işleme “weathering “ denir. Tüm araçlar, bir kere kullanılsa bile kirlenir ve tozlanır. Uzun süre kullanılanlar daha fazla kirlenir, paslanır, boyaları dökülür, güneşten rengi solar, bu örneklere binlercesi eklenebilir.

Weathering genelde ölçekten bağımsızdır. Elbette ki büyük ölçeklerde daha fazla çalışma yapılması kaçınılmazdır, ama bunun ölçekli olduğu ve olması gerektiği söylenemez. Çoğu maketçi bu tip çalışmaların da ölçekli olması gerektiğini savunur. Örneğin gerçek uçaklarda panel birleşme noktaları belirli bir mesafeden görülemez, ancak bir kaç metre yakına gelince fark edilebilir. Dolayısıyla bu çizgilerin de bir kaç ölçek metreden yani bir kaç santimden görülmesi gerektiğini savunurlar. Mamafih, ben buna katılmıyorum. Zira bana göre maketi gerçek kılan, izleyenlerin hayal gücüdür. Dolayısıyla izleyenlerin hayal gücünü harekete geçiren ve onları zorlayan bir weathering çalışması, aşırıya da kaçılmadıysa, en iyi çalışmadır.

Burada bazı alt başlıklar ile son boyama ya da bezeme çalışması olan weathering’e örnekler vermeye çalışacağım.Fakat, tüm bu efektler uygulanmadan önce, maketin boyama, decal ve vernik işleminin bitmiş olması ve tüm maketin korumaya alınmış olması gereklidir. Korumaya almak derken, yüzeyin bir ya da bir kaç kat mat vernikle kaplanması kastedilmektedir. Eğer efektler solvent bazlı boya ile yapılacaksa son kat verniğin akrilik, eğer su bazlı boya ile yapılacaksa sentetik veya akrilik olması gerekir. Eğer sentetik vernik üzerine solvent bazlı boyalar ile bu efektler uygulanırsa, bu solvent alttaki boyayı bozabilir. Pek çok maketçi başarı ile bu ikiliyi uyguladıklarını belirtseler de, siz bu riski göze almayın ve son kat olarak akrilik vernik bulamadınızsa su bazlı boyalar ile weathering yapın.
4.1 Solmuş boya:
Uzun süre serviste kalmış araçların boyaları güneş ışığına maruz kaldıkları için solarlar. Bunu makette gerçekleştirmek için orijinal boyaya %30 beyaz katılarak hazırlanacak karışım, rasgele seçilmiş panellerin ortalarına uygulanabilir. Tabii bunun için airbrush’ınız olması şart. Ya da tümden solmuş etkisi vermek için açık gri boya en az % 70 tiner ile inceltilip uzaktan yüzeye püskürtülebilir. Eğer airbrush’ınız yoksa gri kuru pasteli zımpara üzerinde toz haline getirip enli ve yumuşak bir fırça ile maketin normalde güneş gören üst yüzeylerine sürülebilir. Kuru pastel çalışmalarında, atılacak son kat verniğin yüzeye hiç de iyi yapışmayan pastel tozlarını kaldıracağı unutulmamalıdır. Dolayısıyla istediğiniz efekti elde etmek için biraz abartılı çalışmanız gerekebilir.
4.2 Ölçeğe uygun renk hazırlama:
Aslında tamamen keyfe keder bir uygulama olan renk ölçeklendirmenin mantığı şudur; madem ki biz gerçek aletlerin belirli ölçekte küçültülmüşünü yapıyoruz, o zaman boyayı da aynı ölçekte küçültmemiz gerekir. Aslında, küçük zeminlerdeki boya, aynı boyanın uygulandığı büyük yüzeylere göre ışığı daha az yansıttığından daha koyuymuş gibi görünür. İşte bu yüzden bazı modelciler, uçağın üzerindeki orijinal boya koduyla eş değer hazırlanmış maket boyalarının da rengini bir miktar açmayı salık vermekteler. Eğer bu mantığı kabul ediyor ve böyle bir uygulamada bulunmak istiyorsanız, genel kanaat, koyu renklerin içine, maketin ölçeğinin yarısı büyüklüğünde yüzde olarak beyaz katmanın yeterli olduğudur. Yani, eğer 1/48 ölçek bir maket yapıyorsanız, boyaya %24, 1/72 ölçek yapıyorsanız %36 beyaz katabilirsiniz.
4.3 Toz, çamur vb.
Modern jetler son derece temiz tutulsalar da, özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında, personelin uçakları temizlemek için çok da vakti olmadığından, kullanıldıkları coğrafyaya göre kirlenmenin görüldüğünü bilmekteyiz. Pasifik cephesinin kumu, Avrupa’nın çamuru, Afrika’nın çölü, Rusya’nın karı vb vb… Aslında en iyi yöntem, maketi yapmadan önce detaylı araştırıp, varolan dönem resimlerinden bu kirlerin nerelerde ve ne kadar olduklarını tespit etmektir. Bu tespit yapıldıktan sonra, ilgili yerler için gerekli boyalar hazırlanmalıdır. Tozlar için, seyreltilmiş gri-tan renkleri yüksek basınç altında uzak mesafeden airbrush ile makete uygulanabilir. Hanımların makyaj malzemeleri, özellikle allık ve farların pastel tonları, çok ince pigmentasyona sahip olduklarından, bir miktar da yağ içerdiklerinden, çok güzel efektler vermede kullanılabilir. Aynı şekilde kuru pastel tozları da, yine fırça, pamuklu çubuk ya da yine hanımların makyaj aparatları olan sponge’lar ile makete uygulanabilir.
4.4 Wash ???
“Wash? Yıkama? O da ne?” diye soranları duyar gibiyim. Aslında bu mevzuyu bölümün en başında anlatmak gerekirdi, ama her teknikte olduğu gibi, bu tekniğin de gerekliliği konusunda maketçiler arasında anlaşmazlıklar görülmektedir. Temelde wash, çok inceltilmiş boya ile maketin çukur yerlerini, detay çizgilerini vb. belli etme işlemidir. Tartışmaların konusu, bölümün girişinde de anlattığım gibi, uçaklara belirli mesafeden bakınca hiçbir panel çizgisinin neredeyse görülmemesi, bu yüzden de uçağın üzerine bu tip panel belirginleştirici işlemlerin yapılmasının gereksizliğidir. Kişisel olarak, maket yapma felsefem “gerçeği tekrar etmiyoruz, gerçeği taklit ediyoruz” olduğu için, panellere wash yapılması ya da başka bir teknik ile panellerin belirginleştirilmesini savunmaktayım.

Gelelim, bu wash nerelerde kullanılır sorusunun cevabına, aklınıza gelen her yerde kullanabilirsiniz. Tüm uçak ya da diğer araç maketlerinin panel çizgilerini belirginleştirmek, sanal ışık ortamında gölge olması gereken yerlerin kontrastını artırmak, kokpit göstergelerini belirginleştirmek, kapak vb yerlerden sızmış yakıt, yağ vb akıntıları veya pas akıntılarını yapmak vb.

Bir diğer dikkat edilecek nokta ise, wash oluşturulurken kullanılacak boyanın mat olması gerekliliği. Kaliteli yağlı boyalar da kuruyunca mat olurlar, unutmayın.

Şimdi, bana göre en kolay yapılabilecek wash uygulamalarını anlatmaya çalışayım.

Enamel ve/veya yağlı boya wash: Burada sentetik bazlı boyalar kullanacağız. Siz yine en baştaki uyarımı göz önünde bulundurun ve son kat verniği akriliklerden seçin ki kullanacağımız incelticinin bitmiş boyaya zarar verme riskini en aza indirin. Burada, sentetik tiner ana malzememiz. Boş bir Model Master boya şişesini temel ölçek olarak alırsak, bu boş şişeyi bir santim kalana kadar temiz, mümkünse tortuları süzülmüş kaliteli bir sentetik tiner ile dolduruyoruz. Bu tinerin içine, aşağı yukarı 10-15 damla kadar enamel boya ya da o incelikte hazırlanmış yağlı boya katıyoruz. Renk seçimi size bağlı, siyah, koyu gri, kahverengi, kızıl kahve ya da işinize ne yararsa o renk yağlı boya ya da enamel ya da ikisinin karışımı olabilir. İyice karıştırdığımız sıvı, aslında kirli bir tiner. İşte bu kirli tineri ince bir fırça ile panel çizgilerinin bağlantı noktalarına tatbik ediyoruz. Bu karışım, eğer yeterli incelikteyse hiç sorunsuz, daha önce de anlatılan kapiler çekim (capillary action) etkisiyle çatlak boyunca ilerleyecektir. İlerlemiyorsa biraz daha tiner katın, yüzeye hemen yayılıyorsa biraz daha boya… Tüm panel çizgileri bu şekilde işleme tabi tutulduğunda, kurumasını bekleyin ve hav bırakmayan, mümkünse penye bir bezi parmağınıza sıkıca gerin, damlalıkla bir damla temiz sentetik tiner damlatın ve bu tinerli kısımla maketin yüzeyini silip, çukurluklar haricine taşan wash’ı temizleyin. Kanatlarda rüzgar yönünde, gövdede ise yukarıdan aşağı temizlemenizi tavsiye derim. Böylece rüzgar ve yağmur etkilerini elde edebilirsiniz. Eğer beziniz parmağınızda yeterince gergin değilse ya da panele dik değil de paralel temizleme yaparsanız, panel içlerindeki boyayı da çıkarabilirsiniz. Böyle olursa sildiğiniz yerleri tekrar yapın. Unutulmaması gereken bir nokta da, eğer istediğiniz koyulukta wash yapamıyorsanız, sakın tinerin içine koyulsun diye boya katmayın. Bunun yerine birkaç kat uygulama ile istediğiniz koyuluğa ulaşın.

Akrilik wash: Burada da aynı enamel wash’da olduğu gibi kirli bir inceltici karışımı kullanacağız. Ama burada incelticimiz, ya boya firmasının önerdiği inceltici olacak, ya da ülkemizde rahat bulunan Tamiya akrilikleri için, isopropyl alkol kullanacağız. Yine aynı ölçülerde karışım hazırlayarak aynı şekilde uygulama yapacağız, ama temizlerken isopropyl alkol kullanacağız. Bu uygulamayı, akrilik son kat verniğin üzerine yapmayın, anında verniğiniz çözülür! Son kat enamel ise ve kuruması için en az 48 saat beklediyseniz rahatlıkla kullanabilirsiniz.

Sulu boya wash: Benim en sevdiğim wash türü bu aslında. Burada su ve sulu boya kullanacağız. Sulu boyamız, kaliteli ürünler üreten firmaların, tüpte satılan tipi olacak, sakın guaj (tempera) kullanmayın, bulması biraz zor olabilir, ama ısrarla arayın. Su plastiğe tutunamayacağı, damla damla kalacağı için içine birkaç damla sıvı bulaşık deterjanı katacağız. Yine önceki anlatılan teknikler gibi uygulayıp, suyla temizleyeceğiz. Hiç beğenmedik mi? O zaman ılık suda yıkayacağız, baştan başlayacağız. Yani daha önce anlatılan tekniklerden çok daha affedici olan sulu boya wash uygulamasını hararetle tavsiye ederim. Son kat verniğiniz ya da boyanızın nasıl olduğunun önemi yok, her türlü boyanın üzerine güvenle uygulayabilirsiniz.

Sludge Wash: Bir diğer sevdiğim wash tekniği ise sludge wash… Burada, bir çamur hazırlayacağız. Tamiya akriliğinin ya da her hangi su ile incelebilir akrilik boyanın içine bolca sıvı bulaşık deterjanı ve gerekirse az miktarda su katarak çok da akışkan olmayan, resmen sıvı çamur kıvamında bir karışım elde ediyoruz. Bu karışımı panellere fırça ile sürüyoruz, korkmayın, bolca sürün, zira temizlemesi çok kolay. Eğer son kat verniğiniz parlaksa çok daha rahat temizleyebilirsiniz. Ayrıca son kat vernik ya da boyanızın türünün de önemi yok. Neyse efendim, bu çamuru panellere sürdükten sonra matlaşana kadar kurumasını bekliyoruz. Sonra pamuklu çubuk ya da yine parmağa gerilmiş bir penye ile, daha önce anlatılan tekniklerde olduğu gibi temizliyoruz. Temizleme aparatımızı biraz suyla nemlendirebiliriz, sakın alkol, sentetik tiner vb kimyasallar kullanmayın. Bu anlatılan karışım yerine, tüp sulu boya veya kuru pastel tozlarını da kullanabilirsiniz.

Wash işlemini bitirdikten sonra bir kat vernikle korumaya almak akıllıca olacaktır. Zira üzerine oldukça sert bir işlem olan dry-brush yapacağız
4.5 Dry-Brush
Şimdiye kadar yeni maket yapmaya başlayan kaç kişiyle karşılaştıysam hepsi de dry-brush (belki kuru fırça diye çevrilebilir)’ın ne olduğunu, nasıl yapılacağını sormuştur. Aslında son derece kolay bir teknik olan dry-brush tekniğini, wash’ın aksi işlemler için kullanacağız. Yani çıkıntıların belirginleştirilmesi, parlak köşelerin gösterilmesi, kazıntı, aşınma vb yüzey dökülmelerinin gösterilmesi vb. Aslında anlatılan tüm tekniklerin nerede nasıl ne kadar uygulanması gerektiğini zaman içinde siz belirleyeceksiniz, zira hiç olmadık yerlerde hiç olmadık tekniklerle harikalar yaratacak olan sizlersiniz.

Öncelikle, zemin renginin oldukça açık tonunda (zemin rengine beyaz ya da gri katarak yapabilirsiniz) boya alıyoruz. Unutmadan, dry brush için en iyi boya enamel boyadır, figürler için yağlı boya tavsiye edilir. Çoğu akriliğin pigment yapısı uygulama için elverişsizdir. Aldığımız enamel boyayı iyice karıştırıyoruz, enli (yassı) kıllı fırçamızı yarıya kadar bu boyaya batırıyoruz. Fazlasını şişe kenarına süzdürüp, bir parça bez ya da kağıt havlu, peçete vb ile başlıyoruz fırçayı temizlemeye… Temizlemek derken, herhangi bir kimyasal kullanmıyoruz. Kuru bez, kağıt havlu vb malzemeye, fırçamızı sertçe sürterek , fırça üzerindeki boyanın büyük kısmını temizliyoruz. Düz zeminde iz bırakmayacak hale geldiğinde, maketimizin üzerine sertçe sürmeye başlıyoruz. Elimizdeki neredeyse kuru fırçanın tüm çıkıntı ve köşeleri boyadığını, belirginleştirdiğini göreceksiniz. Hatat bunu daha koyudan daha açığa renkler kullanarak katmanlar halinde de yapabiliriz ki askeri araçlarda çok daha iyi görünecektir. İşte böylece, kullanacağımız boya renkleri ile üç boyutlu etkiyi, dökülmüş boyanın altından görünen metal yüzeyi, personelin ayak izlerini, kokpit göstergelerini vb. boyayabiliriz. Kamuflajı oluşturan her renk için aynı işlemin tekrar edilmesi gerektiğini sanırım söylememe gerek yok. Hülasa, deneyip görün ve nerede işinize nasıl yarayacağına siz karar verin.
4.6 Akıntılar
İster yağ, ister pas akıntısı olsun, enamel ya da akrilik wash ile yapabiliriz. Uçaklardaki akıntılar için, istenilen renkte hazırlanan wash karışımını, ince uçlu bir fırça ile istenilen yere küçük bir damla halinde uygulayın. Sonra rüzgar yönünde bu damlacığa şiddetle üfleyin. Bu kadar basit, ama akıntıları abartmayın. Pek çok maketçi maketini, görsel açıdan çok iyi görünmesine rağmen, aslında gerçek uçakta o kadar akıntı olsa asla uçamayacak ya da ciddi arızalı sayılabilecek şekilde abartılı yapıyor ve yarışmalardan eleniyor. Eğer gerçek uçakta o kadar akıntı varsa ki Me-109’ların alt motor kaportasından boydan boya arka gövdeye kadar yayılan yağları buna örnek gösterilebilir, bunu bir şekilde belgeleyin ki sorana gösterebilesiniz.
4.7 Kuru pasteller
Bir mucize malzeme daha… Kuru pastelleri toz haline getirip, çok çeşitli amaçlarla kullanabiliriz. Bunun için kuru pasteli zımpara üzerinde toz haline getirip, bu tozu bir yerde biriktirmenizi öneririm, böylece her an kullanılmaya hazır halde elimizin altında olur. Bu tozları, ince fırça ile panel çizgilerine uygulayıp belirginleştirebilir, enli fırça ile geniş yüzeylerde solmuş boya etkisi verebilir, askeri araçları tozlandırabilir, sıvı bulaşık deterjanı ile karıştırıp wash karışımı hazırlayabilir, eksoz ve silah islerini yapabiliriz. Tek gereken uygun fırça kullanımı ve hayal gücü…