Maket Yapımında Kullanılan Malzemeler

Bu bölümde maket yaparken kullanılabilecek malzemeleri bölümler halinde ve alternatifleriyle beraber, biraz da teknik detaylarına, yapılarına ve özelliklerine değinerek anlatmaya çalışacağım.Ne derler bilirsiniz, bilginin iyisi kötüsü olmaz, bilgi bilgidir.

1. Maket:
Haliyle bir makete ihtiyacımız var,hazır üretilmiş olanlara model kit adı verilir. Enjeksiyon kalıplama (injection) ya da vakum kalıplama (vac-form ya da vacuform) yöntemiyle üretilenler, polysytrene adlı plastikten üretilirler. Reçine (resin) döküm olanlar ise genellikle polyurethan yapay reçinesi bazlıdırlar. Ek olarak metal döküm (white metal) ve foto gravür (photo etch ya da PE) metal parçalardan da maketler üretilse de bu tip malzemelere daha çok detay parçalarında rastlanır.

Eğer hazır model kit ya da detay parça bulamıyorsanız,tek seçeneğiniz sıfırdan elde yapmanızdır (scratch building ya da sadece scratch).

2. Yapıştırıcılar:
Maket yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli konu, malzemeye ve yere uygun yapıştırıcı seçimidir. Bazı yapıştırıcı tipleri ve kullanılması tavsiye edilen yerler şöyledir.
2.1 Maket yapıştırıcısı:
Tüpte, şişede ya da başka şekillerde bulabileceğiniz ve temelde plastiği eriterek yapıştıran, daha doğrusu kaynatan yapıştırıcılardır.Tüp yapıştırıcılar geniş yüzeylerin yapıştırılmasında kullanılmalıdır.Geç kurudukları unutulmamalıdır.Daha ince işlerde iğne uçlu ambalajdaki sıvı yapıştırıcılar kullanılabilir. Şişede yapıştırıcılar her yerde kullanılabilir ama dikkatli olunmalıdır.Dikkat edilecek nokta tüp yapıştırıcılar ve iğne uçlular birleştirilecek yüzeylerin birine ve mümkün olduğunca ince sürülmesi gerekliliğidir. Taşan yapıştırıcı asla el ya da başka bir şey ile silinmemeli, kuruması beklenmeli, daha sonra maket bıçağı ya da zımpara ile temizlenmelidir.Şişedeki likit yapıştırıcılar kapiller çekim etkisiyle hareket ederler. Yani,ince çatlaklara yayılırlar. Birleştirilecek iki parça birbirine temas ettirilir ve temas noktasına ince fırça ile likit yapıştırıcı uygulanır. Sıvı, birleşme yüzeyince ilerler, parçalar sıkıştırılır. Taşan yapıştırıcı derin bir iz bırakmadan uçar.
2.2 Epoxy Yapıştırıcılar:
Aşırı yük binen ,büyük parçaların küçük bağlantı gerektiren yerlerde, farklı malzemelerin, örneğin metal-plastik yapıştırmalarında kullanılır. İki bileşenli olup, kuruma sürelerine göre 5, 10, 15, 30 vs dakikalık ve renklerine göre şeffaf ya da renkli tipleri bulunmaktadır. Plastiği eritmezler, kururken buhar yapmazlar. Kuruduktan sonra mekanik tesviye yapılabilir.
2.3 Cyanoacrylat Yapıştırıcılar:
“Japon Yapıştırıcısı” olarak da bilinirler. Bazı yabancı yayınlarda “super glue” olarak da geçer. Hızlı ve sıkı yapıştırma istenen yerlerde kullanılır.Güneş ve flüoresan lamba ışığı zamanla yapısını bozduğu için yapıştırma yüzeyi mutlaka boyanmalıdır.İnce ya da kalın türleri,çatlak doldurma (gap filling) özelliği olanları mevcuttur. Doldurma özelliği olanların nasıl kullanıldığı ilerleyen bölümlerde anlatılacaktır.
2.4 PVA (Poly Vinyl Asetat) yapıştırıcılar:
“Beyaz tutkal” ve “formika tutkalı” olarak bilinirler. Özelikle şeffaf parçaların yapıştırılmasında kullanılırlar.
3.Kesiciler:
Bir maketi yaparken, hazır parçaların çerçevelerinden çıkarılması, resin parçaların taşıyıcılarından ayrılması ve kendinizin elde yapacağı her türlü bileşenin temel şekillendirilmesi için kesiciler kullanılır. Kullanım amaçlarına göre değişik kesiciler kullanılır. Bir maketçinin tezgahında olmazsa olmaz kesici aletler şunlarıdır:

3.1 Maket Bıçakları:
Piyasada çok çeşitli tip ve markada maket bıçağı bulunabilir. İri parçaların, karton, plastik levha, folyo ve balsa malzemenin kesimi için köreldikçe uç kısmı kırılan ve bitince ucu değiştirilebilen maket bıçakları kullanılmalıdır.İnce işlerin kesiminde ise kretuvar adıyla bulunabilecek gövdesi kaleme benzeyen, çeşitli uçlar takılabilen bıçaklar kullanılması tavsiye edilir.Son derece keskin olan uçlar dikkatli kullanılmazlarsa ciddi yaralanmalara sebep olabilirler.
3.2 Testereler:
Figürleri tekrar pozlandırmada, iri parçaların,ahşap ve metal boru ve çubukların kesilmesinde, resin parçaların taşıyıcılarından ayrılmasında testereler kullanılır. 25-30diş/inch diş aralığında ve 2-5 cm sırt genişliğinde lama testereler pek çok kırtasiyede bulunabilir.
3.3 Yan keskiler:
Enjeksiyon maketlerde parçaların çerçeveden ayrılmasında ve ince tellerin kesilmesinde kullanılırlar.
3.4 Tesviye Aletleri:
Parça çapaklarının ve birleştirme yüzeylerinin temizlenmesi, elde yapılan parçaların şekillendirmesi, yapıştırıcı izlerinin temizlenmesi vs işlerde kullanılırlar. Başlıca tesviye aletleri şunlardır:

3.4.1 Zımparalar:
En temel tesviye malzemesidir. Taşan yapıştırıcıların temizlenmesi, dolgu macunlarının düzeltilmesi ve akla gelebilecek binlerce sorunun çözümlenmesinde kullanılabilmektedir.
Maketçilikte ahşap malzemelerin tesviyesinde ahşap zımparaları, resin,metal ve plastik malzemelerin tesviyesinde ise su zımparası olarak bilinen zımparalar kullanılmalıdır. Islatarak kullanılan su zımparaları hem uzun dayanır, hem de yüzeyde derin izler bırakmazlar. İnce dişliler uygun renkte boyanarak pist ve binalarda beton aksam için ve yollarda asfalt kaplama için kullanılabilirler.
3.4.2 Eğeler:
Kaba şekillendirme için uygundurlar. Maket yapımında saatçi eğesi olarak da adlandırılan, çapraz dişli, 8-14 cm boyunda ve 35-60 diş/inch standartlarında, ince dişli, metal eğeleri kullanılır. İsteğe göre ince işlerde elmas partikülleri kaplı ince eğeler de kullanılabilir.Kesitlerine göre lama, kare, balık sırtı, üçgen ve yuvarlak eğeler her türlü işler için yeterli olacaktır
3.5 Delme Aletleri:
Küçük deliklerin delinmesi için aşağıdaki aletler kullanılabilir.
3.5.1 Matkap:
Silindirik bir ince metal parçaya açılmış helisel kanallardan oluşan malzemedir. Herkesin sandığı gibi delmeye yarayan motorlu ya da elle hareket ettirilen alet değildir.
3.5.2 Pin Vise:
Matkabın ucuna takıldığı el ile kullanılan ve saatçi tornavidalarına benzeyen alettir.
3.5.3 Motor Tool, küçük breyz:
Elektrikli,matkap ya da diğer uçların ucuna takılabileceği küçük breyzler profesyonel işler için gereklidir. Şebeke gerilimi ile çalışanları olduğu gibi, adaptör ya da pille çalışanları da mevcuttur. Hızı ayarlanabilenleri tercih edilmelidir. En bilinen markalar Dremel ve Proxon ‘dur. Büyük şehirlerde bulunan yapı marketlerde her türlü aksesuarları ile beraber bulunabilir.

Neredeyse her türlü işlemde, delme, kesme, zımparalama, frezeleme, kanal açma, aşındırma, taşlama, parlatma vs işler için çok çeşitli uçlar ile kullanılırlar.
3.6 Dolgu Malzemeleri:
Uyumsuz parçaların arasındaki boşlukların, döküm boşluklarının ve yüzeysel çukurların doldurulması, istenilen bazı parçaların yapımı, kontür hatalarının düzeltilmesi gibi amaçlarla kullanılan malzemelerdir.Başlıcaları şunlardır:
3.6.1 Macunlar ( Putty ):
Piyasadan kolayca temin edilebilirler. genelde tüpte satılırlar.Yapıştırmadan doğan hatalarda sıkça kullanılırlar.Maket bıçağının ucu, küçük ıspatulalar, kürdan vs ile istenilen yere ince katmanlar halinde uygulanmalıdırlar. Çoğu macun kurudukça çekeceği için istenilen seviyeden daha fazla kullanılmalı, kuruduktan sonra zımparalanarak istenilen seviyeye getirilmelidir.
3.6.2 Epoxy macunlar:
Epoxy bazlı, çift bileşenli olan bu macunlar, kuruduklarında eğe ile işlenebilecek kadar sert bir yüzey oluştururlar. Dolayısıyla yeniden şekillendirmeler, aksesuar ve bazı parçaların yapımı, figürler için kıyafet yapımı, esnemelerin fazla olduğu geniş boşlukların doldurulması için uygundurlar.
3.6.3 Oto tamir macunları:
Yine çift bileşenli, polyester bazlı bu macunlar nalburlardan temin edilebilir ve kullanılabilir.
3.6.4 Gap Filling Cyanoacrylat yapıştırıcılar:
Cyano yapıştırıcılar, boşlukları doldurmak için de kullanılabilir.
3.7 Boyalar
Yapacağınız maketi gerçeğe en yakın hale getirecek malzeme boya, işlem boyamadır. Çeşitli amaçlar için farklı boyalar kullanılır.
3.7.1 Enamel Boyalar:
Sentetik reçine bazlıdır. Sentetik tinerle inceltilmelidirler. Yapıların ev dekorasyonunda kullanılan sentetik boyalardan fazla da farkı yoktur.Sadece daha ince boyar madde ( pigment) ihtiva ederler ve dolayısıyla daha ince katta daha fazla örtücüdürler. Böylece maketlerin detayları kalın boya ile örtülüp kapanmamış olur. Yanıcıdırlar, iyi havalandırılan bir yerde ve ateşten uzakta kullanılmalıdırlar. Kuruduktan sonra bile solventlerin pek çoğundan çabuk etkilenirler.Mat, yarı mat (semi gloss), ve parlak ( gloss ), şeffaf (clear), ve metalik renklerde bulunabilirler.
3.7.2 Akrilik ( Acrylic ) Boyalar:
Akrilik reçine bazlıdırlar. Su ve/veya solventle inceltilen tipleri mevcuttur. Tipine göre su, denatürize alkol, isopropil alkol (isopropylen), Akrilik tiner ya da markaya has tiner ile inceltilirler. Örneğin, yurdumuzda kolaylıkla bulunabilen Tamiya akrilikleri hem su, hem kendi tineri, hem de isopropylen ile inceltilebilir. Su ile inceltilenlerde dikkat edilecek nokta, fazla inceltildiğinde yapışkanlığının azalmasıdır. Böyle durumlarda karışıma kıvam arttırıcı olarak bir kaç damla sıvı mutfak deterjanı katılmalıdır.
3.7.3 Resim yağlı boyaları:
Figür ten renkleri, kıyafetleri, hayvan kürkleri vs boyamalarında, kirletme, eskitme vs yöntemlerde kullanılabilirler.Pigment yapısı çok ince olduğu için, korumasız boyanın içine kolaylıkla işleyip tonunu değiştirirler.
3.7.4 Sulu boya:
Resim sulu boyaları,tüpte satılan profesyonel tipleri, özellikle wash uygulamalarında kullanılabilir.
3.7.5 Kuru Pasteller:
Toz,solma, silah barut izleri, is ve duman kalıntılarını yapmak için kullanılırlar.Zımparaya sürüp toz haline getirilip fırça ile yüzeye uygulanırlar.Unutulmamalıdır ki, üzerilerine mat veya parlak vernik uygulandıklarında yüzeyden kalkıp,ıslak vernik katmanına karışacakları için etkileri azalacaktır. Dolayısıyla uygulanırken son hali göz önüne alınıp biraz fazlaca kullanılmalıdırlar.
3.8 Fırçalar
Maketçilikte tüm boyama işleri fırça ile yapılabilir.Ama özellikle detay boyamalar fırça ile yapılmaktadır. Fırçalarınız amaca uygun seçilirse sonuçlar mükemmel olacaktır. Genel olarak fırçaların numarası küçüldükçe fırçalar incelir.Belli başlı fırça tipleri şunlardır:
3.8.1 Samur Fırçalar :
Doğal samur kıllarından yapılır. Renkleri amber sarısından kızıl kahveye kadar farklılık gösterir. Detay boyamalar için en uygun fırça olsa da fiyatları ucuz değildir. Bu yüzden sentetik kıllı fırçalar tercih edilebilir. Fırçaların numarasından başka seri numaraları da önemli bir etkendir. Bu numara küçüldükçe kalite artar. 110 serisi fırçalar en kalitelileridir. 123 serisi pek çok iş için yeterlidir. 145 serisi fırçaları ise tavsiye etmiyorum.
3.8.2 Sentetik kıllı fırçalar:
Samur fırçalara alternatiftirler. Solventlere karşı daha dayanıklıdırlar. Kıl rengi amber sarısıdır. 123 serisi sentetik kıl fırçalar oldukça kalitelidirler.
3.8.3 At kılı fırçalar:
Yağlı boya fırçası adı altında bulabileceğiniz bu fırçalar, yassı ağızlıdır. Dry brush için tercih edilmelidirler.

Tüm fırçalar dikkatli kullanılırlarsa uzun süre dayanırlar. Kullanıldıktan hemen sonra uygun temizleyici ile temizlenip ( genelde selülozik tiner ) , daha sonra sabun ile yıkanıp, ters olarak dik pozisyonda saklanmalıdırlar.
3.9 Airbrush:
Airbrush, profesyonel bir boyama aletidir.Basınçlı hava yardımıyla boyayı püskürtür. Üç tip airbrush vardır:
3.9.1 Single Action:
Bu tip airbrushlarda tetik sadece havayı kontrol eder. Boya kalınlığı genellikle uç kısmı elle sabit olarak ayarlanarak belirlenir. Bir başka tipte ise uygun hüzme kalınlığına göre uçlar değiştirilir.
3.9.2 Double Action:
Bu tip cihazlarda tetik aşağı harekette havayı, ileri-geri harekette boya kalınlığını kontrol eder. Bu sayede ince ve kalın işler aynı uçla, sadece tetik hareketiyle yapılabilir.
Yandaki çizimlerde single ve double action airbrush tipleri görülmektedir.
Airbrush kullanırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta her renkten ve kullanımdan sonra temizlenmesidir. Ayrıca kullanılacak boyanın kalınlığı da önemlidir. Genel bir tabirle kullanılacak boya “ süt “ kalınlığında olmalıdır. İnce çizgileri çizebilmek için daha yüksek hava basınçları kullanılmalıdır. 15 ile 25 psi basınç aralığı idealdir, ama gene de kullanılan airbrush’ın kullanım kitapçığındaki minimum ve maksimum değerlere riayet edilmesi gerekir.
3.10 Diğer Malzemeler:
3.10.1 Spatulalar:
Tüm macunları uygulamak ve resim yağlı boyalarını karıştırmak için kullanılırlar.
3.10.2 Panel açıcılar ( Scribers ) :
Dışa detay kitlere ve tesviye edilirken kaybolan detayların yerine yeni içe detay açmak için kullanılan bir alettir.Squadron firmasının hazır aleti yurtdışından temin edilebilir.Ya da dişçilerin diş taşlarını kazımak için kullandıkları aletin ucu aşağıdaki gibi şekillendirilerek bir tane yapılabilir.
3.10.3 Labeling Tape:
Kırtasiyelerde bulabileceğiniz bu malzeme özel makinasıyla üzerine kabartma harfler basılan plastik ve bir tarafı yapışkan bir banttır. Kıvrımlı yüzeylere scriber ile detay açarken dayanak noktası olarak kullanılır.
3.10.4 Maskeleme Bandı ( Masking Tape ) :
Boyanması istenmeyen yüzeylerin korunması ve keskin boya hatları istenilen yerlerde kullanılır.Bu amaçla normal seloteyp, Scotch Magic Tape, Frisket kağıdı, kağıt bant ya da özel yapım maske bandı kullanılabilir. Tamiya’nın maskeleme bantları muhtelif kalınlıklarda bulunabilir ve şiddetle tavsiye edilir.
3.10.5 Parafilm:
Aslında laboratuarlarda şişelerin ağzını örtmek ya da malzemeyi saklamak için üretilen bu malzeme,çekildikçe esneyen parafin esaslı yarı şeffaf bir malzemedir.
Testors firması maketçilerin kullanımı için kendi adı altında piyasaya sürmüşse de her hangi bir tıbbi malzeme satıcısından American research Inc. markasıyla çok daha ucuza temin edilebilir. Boyanması istenmeyen geniş yüzeylerin örtülmesinde ve radom gibi düzensiz ve eğri yüzey maskelemesinde kullanılabilir.
3.10.6 Sıvı maskeleme malzemeleri:
Fırça ile tatbik edilen bu malzemeler de aynı yukarıdaki diğer malzemelerin kullanıldığı yerlerde kullanılır. En bilinen iki marka, Humbrol Liquid Masking film ve Microscale Liquitape ‘dir.
3.10.7 Decal solventleri:
Decallerin yüzeye tam yapışması için kullanılırlar. İleride daha detaylı anlatılacaklardır.
3.10.8 Teller:
İnce bakır, gümüş, çelik, pirinç ya da galvanizli teller pek çok yerde, anten vs yapımında, çift kanatlıların bağlantı telleri için, detaylandırmada kullanılırlar. İnce lehim telleri çabuk ve rahat kıvrıldıkları için tercih edilebilir.
3.10.9 Tabaka plastikler :
Parçaların baştan yapımında, her türlü scratch built işlemlerde kullanılırlar. Genelde boyanacak parçalar için sytrene plakalar kullanılır. Şeffaf parçaların yapımında sytrene, asetat, buthrat ve vivak kullanılır.
3.10.10 Çubuk, boru ve profiller :
plastik ya da metal ( alüminyum ya da pirinç ) boru ve profiller bina ve metal konstrüksiyon maketlerinde, ince borular silah namlularında kullanılır.
3.10.11 Maket Kartonları:
Bina yapımında kullanılırlar.
3.10.12 RTV silikonu :
Çoğaltılması istenen parçanın kalıbını almak için kullanılır.
3.10.13 Polyurethan reçine :
RTV kalıptan parça üretmek için kullanılır.
3.10.14 Turf, lichen, static grass vs :
Arazi ve bitki örtüsünü yapmak için kullanılır.
3.10.15 Karga burun:
Tel ve PE parçaların eğilmesi için kullanılır.